Yüksək məhsuldarlıq keyfiyyətli toxumdan başlanır

Avqustun 23-də Kəngərli rayonunda “Taxıl istehsalının inkişafı ilə bağlı 2023-cü ilin yekunları və cari ildə payızlıq taxıl əkinləri üçün qarşıda duran vəzifələr” mövzusunda keçirilən müşavirədə torpaq mülkiyyətçilərinin keyfiyyətli və məhsuldar toxum sortları ilə təmin edilməsi, muxtar respublikada dəmyə taxıl əkininin genişləndirilməsi, növbəli əkinə üstünlük verilməsi,  suvarma suyundan səmərəli istifadə edilməsi və suvarmada mütərəqqi üsulların tətbiqi, subsidiyadan yararlanmaq üçün plansız və yararsız əkinlərin aparılmaması ilə bağlı  müvafiq tapşırıqlar verilmişdi.

Bu gün əhalinin saf, ekoloji cəhətdən sağlam qida məhsulları ilə təmin olunmasında əkiləcək  kənd təsərrüfatı bitkiləri toxumlarının rolu böyükdür. Əkin sahəsinə yüksək keyfiyyətli toxumların səpilməsi məhsuldarlığın artırılmasında mühüm rol oynayır. Kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək məhsul əldə etmək üçün hər bir zonanın torpaq-iqlim şəraitinə uyğun sortlar seçilməli və səpin keyfiyyəti göstəriciləri yüksək olan toxumlardan istifadə edilməlidir. Məsələn, muxtar respublikamızın torpaq-iqlim şəraitinə uyğunlaşdırılmış toxumların səpilməsi nəticəsində yığılan məhsul respublikamızın torpaq-iqlim şəraitinə yaxşı uyğunlaşdırılmayan və keyfiyyəti aşağı olan toxumların məhsulundan  20-30 % və daha  artıq olur. Torpaq-iqlim şəraitinə uyğun olmayan toxumlarla səpin aparıldıqda həmin sahəyə nə qədər yüksək aqrotexniki qulluq göstərilsə də, yenə də məhsuldarlıq aşağı olacaqdır.

Son illər muxtar respublikada taxılçılıqla məşğul olan sahibkarlar və torpaq mülkiyyətçiləri buğdanın rayonlaşmış “Qılçıqsız-1ˮ (“Bezostaya-1”), “Qobustan”, “Fatimə” və arpanın “Qarabağ-22ˮ və “Qarabağ-33ˮ kimi yerli sortlarının  əkinini apararaq yüksək məhsuldarlığa nail olmuşlar. Yerli toxum sortları ilə yanaşı Türkiyə Respublikasından gətirilmiş “Konya-2002ˮ, “Bayraktar-2000ˮ, “Ahmetağaˮ, Rusiya Federasiyasından isə  “Alekseyeviçˮ, “Qomerˮ, “Qromˮ və  “Tanyaˮ kimi  məhsuldarlığı yüksək olan və muxtar respublikanın torpaq-iqlim şəraitnə uyğunlaşmış sortlar çoxaldılaraq məhsul istehsalçılarına təqdim olunur.

Məhsuldarlığı və ümumi məhsul istehsalını artırmaq üçün ilk növbədə məhsuldar sortlar əkmək lazımdır. Bunun üçün standartlara cavab verən toxumlardan istifadə olunmalıdır. Hər bir yaxşı sort öz qiymətli xüsusiyyətlərini və yüksək məhsuldarlığını ancaq o zaman göstərir ki, səpin üçün onun keyfiyyətli, iri, bir bərabərdə, yüksək cücərmə və böyümə qabiliyyətinə malik olan toxumlardan istifadə edilmiş olsun. İstifadə edilən toxumlar göstərilən tələbləri təmin edərsə onlar kondisiyalı toxumlar adlanır. Kondision (səpinə yararlı) olmayan toxumların səpilməsi qadağandır. Məhz buna görə də əkinçilikdə toxum materialı “Qızıl fond” adlandırılır.

Elmi təcrübələr nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, yüksək keyfiyyətli toxumlarla səpin aparılmış sahələrdən alınan məhsul keyfiyyətsiz toxumla əkin aparılan sahələrdən alınan məhsuldan 20-25 % artıq olur. Cücərmə enerjisi və cücərmə qabiliyyəti aşağı olan toxumların cücərdilməsi və inkişafı da çox zəif olur. Əkin sahəsində bütün əlverişli şərait yaradılmasına baxmayaraq, yüksək məhsul almaq toxumun reproduksiyasından (cavan, yaxud qoca olmasından) daha çox asılıdır. Cavan olmayan və keyfiyyəti aşağı olan toxumdan yüksək məhsul almaq mümkün deyil. Buna görə də hər bir təsərrüfat rəhbəri səpin aparmadan qabaq sortun düzgün seçilməsini təmin etməlidir. Hər hansı bir kənd təsərrüfatı bitkisindən yüksək və keyfiyyətli məhsul əldə etmək üçün  əkiləcək torpaq və toxum analiz olunmalıdır.

Məhsuldarlığı yüksəltmək üçün toxumun əhəmiyyətini nəzərə alaraq sort toxumlar təmiz, cücərmə qabiliyyəti yüksək, dolğun, sağlam və sortca cins olmalıdır.Toxumçuluğun bütün dövrlərində sortların cins təmizliyini saxlamaq üçün aşağıdakı qaydalara əmək etmək lazımdır:  toxumun qəbulu, toxumun dərmanlanması, səpinə hazırlıq, səpin, əkinlərə qulluq, aprobasiya, məhsul yığımı, anbarın toxum qəbulu üçün hazırlanması, toxumun təmizlənməsi,toxumun qablaşdırılması işlərini vaxtında və düzgün yerinə yetirmək lazımdır. Torpaq mülkiyyətçiləri  və fermerlər  ilk növbədə torpaqlarını və mütləq əkəcəkləri bitkinin toxumlarını analiz etdirməlidirlər.Yalnız bu aqrotexniki qaydalara riayət etməklə sağlam və cins toxum əldə etmək mümkün olar.

Unutmaq olmaz ki, toxum istehsalı ərzaq təhlükəsizliyinin açarıdır. Toxumçuluq sistemi formalaşmayan ölkədə ərzaq təhlükəsizliyinin yerli istehsal hesabına tam təmin edilməsi mümkün deyil. Əhalini yerli istehsal hesabına kənd təsərrüfatı məhsulları ilə tam təmin etmək üçün ölkənin toxumçuluq sistemi elmi əsaslarla yüksək səviyyədə təşkil olunmalıdır.

                                                   Naxçıvan  Kənd  Təsərrüfatı  Laboratoriyaları  Mərkəzinin

fitosanitar şöbəsinin

            herboloqu: Yeganə Quliyeva